Kanon Pokajanen
Kanon Pokajanen is een muziekstuk voor stem en orkest van de Finse componist Arvo Pärt. Het is een choral work, geschreven in de jaren 90, gebaseerd op de orthodoxe liturgie en de teksten uit de Byzantijnse liturgie. Het is bekend om zijn meditatieve en introspectieve kwaliteiten en is een van de bekendste werken van Pärt’s “tintinnabuli” stijl.
Koop de CD van Kamerkoor Kwintessens
De CD kost van €15,00 en is verkrijgbaar via www.kamerkoorkwintessens.nl
Over de Kanon Pokajanen.
Wanneer je je met de muziek van Arvo Pärt bezighoudt, kom je vroeg of laat de Kanon Pokajanen tegen. Een bijzonder, uitdagend werk dat ongeveer een uur en 20 minuten duurt. Het stuk is
gebaseerd op de canon van boete en berouw zoals die al in de vroegste Slavisch- Christelijke manuscripten (6de eeuw na Christus) terug te vinden is. In de kloosters wordt het gebed gezongen tijdens het aanbreken van de dag, waardoor de overgang van de duisternis naar het licht een symbolische betekenis krijgt.
Het werk is een repetitief gebed van boetedoening. De Kanon staat symbool voor verandering, de overgang tussen dag en nacht, van het Oude naar het Nieuwe Testament, van profetie naar vervulling, over het hier en het hiernamaals, van de oude naar de nieuwe Adam.
Toegepast op de mens handelt het over de grens tussen het menselijke en het goddelijke, zwakheid en kracht, lijden en verlossing, sterven en onsterfelijkheid. Pärt schuwt daarin niet het menselijke drama tot uitdrukking te brengen in zijn muziek.
Hoe kwam Pärt tot het schrijven van dit werk? In zijn biografie is terug te vinden dat hij na het schrijven van Necroloog (1960), een werk gebaseerd op de twaalftoonstechniek van Schönberg, in een spirituele en professionele crisis kwam, die acht jaar duurde. Tijdens deze periode bestudeerde hij de oude polyfone werken van componisten als Dufay, Josquin en Ockeghem. Tevens trad hij in die tijd toe tot de Russisch Orthodoxe kerk. In die periode las hij een tekst die hem raakte, hoewel hij het gevoel had niet echt de diepte van de tekst te kunnen doorgronden. In een poging de tekst te benaderen schreeft hij twee koorwerken: Nun eile ich zu euch (1990) en Memento (1994). Daarna besloot Pärt om de gehele Kanon op muziek te zetten om zich de tekst verder toe te eigenen en na twee jaar had hij de Kanon compleet. Pärt zegt over deze periode dat die enorm verrijkend voor hem is geweest en dat de Kanon daarom ook veel voor hem betekent.
In de tekst van de Kanon Pokajanen wordt geregeld ‘dushe moja’ genoemd, wat ‘mijn ziel’ betekent. Telkens opnieuw verschijnt op innige wijze dit woord in de muziek van Pärt, alsof hij ons oproept om behoedzaam om te gaan met onze ziel, geduldig en met compassie. Zo kan de Kanon beleefd worden als een innerlijke meditatie; je bent als het ware op weg met jouw ziel.
Halverwege de Kanon klinken twee prachtig verstilde stukken: Kontakion en Ikos. Muzikaal beweegt Pärt hier tastend langs verschillende kerkmodi, mineur en majeur, dan weer reikend, dan weer neigend. Het is alsof er ruimte gecreëerd wordt vanuit het diepst van de ziel. In deze twee delen vindt de Kanon haar omwenteling.
De odes die volgen zijn meer hoopvol en richten zich tot het licht, waarin de duisternis niet wordt ontkend. In ode negen worden de hiërarchieën, heiligen en aartsvaders aangeroepen om getuige te zijn van deze omwenteling. De muziek beweegt zich als in een vleugelslag opwaarts wiekend en komt tot een ontlading in de Prayer after the Kanon. De vrucht die de innerlijke reis heeft opgeleverd komt tot bloei. In het ‘Amen’ dat tot slot klinkt, ligt een diepe dankbaarheid.
Elke keer dat ik het stuk uitvoer, merk ik dat er een soort catharsis plaatsvindt, zowel bij de musici als bij het publiek. Wonderlijk want het gehele stuk staat geschreven in slechts één toonsoort, namelijk D klein…
Hoewel de Kanon het gehele jaar uitgevoerd kan worden, heeft het werk voor mij een relatie tot de Paastijd. De tijd waarin we overgaan van de winter naar de lente, van de donkere dagen naar het licht, van de verstilling naar het leven. Pasen is ook de tijd van vasten, reiniging en innerlijk onderzoek. Het Paasfeest gaat over de verrijzenis, de vergeving en het nieuwe leven. De Kanon Pokajanen sluit daar prachtig op aan en nodigt ons uit deze weg te gaan.
In dit concert voert Ludens een verkorte versie van de Kanon uit. Het plan is om volgend jaar de gehele Kanon op de muziekstandaards te zetten.
Raoul Boesten